Türkiye iktisadı, 11 ili vuran sarsıntı felaketinin yaşandığı bu yılın birinci çeyreğinde yüzde 4 büyüdü. Üretim yoluyla Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH), Ocak-Mart 2023 periyodunda, cari fiyatlarla bir evvelki yılın tıpkı çeyreğine nazaran %84,4 artarak 4 trilyon 631 milyar 792 milyon TL’ye yükseldi. GSYH’nin birinci çeyrek kıymeti cari fiyatlarla doları bazında ise yüzde 35,6 artışla 245 milyar 464 milyon dolar olarak gerçekleşti.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)’in açıkladığı birinci çeyrek datalarına nazaran; GSYH’yi oluşturan faaliyetler incelendiğinde; en süratli büyüyen birinci kalem yüzde 12,4 ile hizmetler, yüzde 12 ile mesleksel, idari ve dayanak hizmet faaliyetleri ve 11,2 ile finans ve sigorta faaliyetleri olarak sıralandı. Tıpkı periyotta bilgi ve bağlantı faaliyetleri yüzde 8,1, öbür hizmet faaliyetleri yüzde 7,8, inşaat yüzde 5,1, kamu idaresi, eğitim, insan sıhhati ve toplumsal hizmet faaliyetleri yüzde 3,6 ve gayrimenkul faaliyetleri ise yüzde 1,4 arttı. İnşaat bölümünün yüzde 5,1’lik büyüme ile son 5 yılın en âlâ performansıyla öne çıkması dikkat çekti.
İlk çeyrek azalma gösteren iki dal ise tarım ve sanayi oldu. 6 Şubat’ta Kahramanmaraş merkezli iki büyük sarsıntıdan etkilenen 11 vilayetini hem tarım hem de sanayi yüklü iktisada sahip olmaları, bu iki bölümün küçülmesine neden oldu. Sanayi yüzde 0,7’lik kısmi düşüşle birinci çeyreği tamamlarken, tarım dalı ise bu çeyrekte yüzde 3,8 küçüldü. Şubat ayında yaşanan sarsıntı felaketinin Türkiye iktisadına maliyeti 104 milyar dolar olarak hesaplanmıştı. Sanayi üretim endeksi sarsıntı sonrası bölgede gerçekleşen yıkımın ve öteki vilayetlere yaşanan göçün akabinde Şubat ve Mart aylarında sırasıyla yıllık %8,2 ve %0,1 daralmıştı.
İlk çeyrek büyümesine özel tüketim harcamalarının değerli katkı verdi. Ana kümelerin büyümeye sunduğu katkıya bakıldığında hanehalkı tüketiminin büyümeye 10,9 puan katkı sunduğu görüldü. Kamu harcamalarının tesiri ise seçim ortamına karşın 0,7 puanla hudutlu kaldı. Yatırımların büyümeye katkısı 1,2 puan olarak gerçekleşti. Buna rağmen net ihracat büyümeyi 2,8 puan, stoklar ise 6 puan aşağı çekti.
İşgücü ödemelerinin fiyatlarla Gayrisafi Katma Bedel içerisindeki hissesi geçen yılın birinci çeyreğinde %31,1 iken, bu oran 2023’un birebir periyodunda 7 puanlık artışla %38’e yükseldi. Bu artışta; işgücü ödemelerinin GSYH’ye oranla daha süratli artmasının yanı sıra, Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) ile ilgili düzenleme, kıdem tazminatı ödemeleri tesirli oldu. 2020’de yüzde 33,1 olan işgücü ödemelerinin Gayrisafi Katma Bedel içerisindeki hissesi, 2021’de yüzde 30,2’ye, 2022’de ise yüzde 26,5’e gerilemişti.
Birinci çeyrekteki yüzde 4’lük büyüme sayılarını kıymetlendiren Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati; Türkiye’nin, verisi açıklanan Avrupa Birliği (AB) ve OECD ülkeleri ortasında yılın birinci çeyreğinde yıllık bazda en yüksek büyüyen ikinci ülke olmayı başardığını söyledi. Sıkı global finansal şartların devam ettiği ve global ticaretin zayıf seyrettiği bir periyottan geçildiğine işaret eden Nebati, şiddetli dış konjonktürün yanı sıra Türkiye’nin, yaşadığı büyük sarsıntıya karşın yatırım, üretim ve istihdamdan taviz vermeden büyüdüğünü tabir etti.
Mali disiplinle elde ettikleri mali alan sayesinde, zelzelenin iktisatta açtığı yaraları telafi edildiğini söz eden Bakan Nebati, “Potansiyel üretimin artması ve sürdürülebilir büyümenin devamı için kıymet arz eden makine ve teçhizat yatırımları, geçen yılın tıpkı çeyreğine nazaran %8 büyümüş ve kesintisiz artışını 14’üncü çeyreğe taşımıştır. Bilinmelidir ki birinci çeyrekte yalnızca yüksek büyüme gerçekleşmemiş, tıpkı vakitte büyümenin kapsayıcılığı da korunmuştur. Seçim belirsizliğinin ortadan kalktığı önümüzdeki periyotta, vatandaşlarımızın refah düzeyini daha ilerilere taşımaya kararlılıkla devam edeceğiz” değerlendirmesinde bulundu.
İTO Başkanı Şekib Avdagiç, Türkiye iktisadının, 2023’ün birinci çeyreğinde geçen yılın tıpkı periyoduna nazaran yüzde 4 büyüyerek dünyada müspet ayrıştığını belirtti. Avdagiç, şunları kaydetti: “Tüketimin yanı sıra kamu harcamaları da büyümeye dayanak vermiştir. GSYH’den iş gücünün aldığı hissenin dikkat cazip biçimde artmış olması kapsayıcılık ve büyümenin kalitesinin güzelleşmesi açısından olumlu bir gelişmedir. Öteki yandan, büyümeye ihracatın müspet katkı vermesi için gerekli önlemlerin alınması değer taşımaktadır.”
MÜSİAD Genel Lider Mahmut Asmalı, tarihin en büyük zelzele felaketlerinden birinin yaşandığı bu periyotta bu türlü bir büyüme sayısının yakalandığını belirtti. Asmalı, “Bu gelişme Türkiye iktisadı, yaşadığı her türlü şoka sadece kendi öz varlıklarıyla karşılık verebilecek güç ve dirence sahip olduğunu bir kere daha ispatlamıştır. Türkiye, ‘güvenli liman’ olma niteliğini sürdürecek ve Türkiye Yüzyılı’nda da dünya ortalamasının üzerinde bir büyüme performansı yakalayacak” dedi.
DEİK Başkanı Nail Olpak, 2010’dan beri kesintisiz büyüme performansı gösteren Türkiye iktisadının ocak-mart devrinde zorluklara karşın büyümesini sürdürdüğünü bildirdi. Büyümedeki istikrarın Türkiye ve iş dünyası ismine itimat verici olduğunu belirten Olpak, “Almanya’nın dahi son iki çeyrekte üst üste daralarak resesyona girdiği ve öteki Avrupa ülkelerinin sıfıra yakın büyüme oranlarına sahip olduğu global bir ortamda, Türkiye’nin yüzde 4 ile büyüme istikrarını sürdürebilmek değerlidir ve kırılganlıklara karşı gücümüzü gösteriyor” değerlendirmesini yaptı.
Yüzde 4’lük büyüme oranını yürütülen gerçek siyasetlerin tezahürü olarak gördüklerini belirten ASKON Genel Başkanı Orhan Aydın, Türkiye Yüzyılı’na moralli girdiklerini bildirdi. Yeni devirde ihracata dayalı bir büyüme beklediklerini anlatan Aydın, “Buna, inşaat bölümünde yaşanan canlılık da eklenecek. Türkiye’nin sürdürülebilir büyümesini devam ettirebilmesi açısından her vakit yatırım ve üretim dedik. Bu iki ögeden katiyetle taviz verilmemeli. Türkiye üzerindeki algıları ve manipülasyonları bozacak siyasetlere şiddetle gereksinimimiz var” dedi.