Yağmur Yıldırımay Bayrakçı
“Maceraperestlik de bir yere kadar, sakın gitmeyin öteye. Mecnunluk sizi nerede bekliyor bilemezsiniz. Sonunuz bir tımarhane de olabilir,” diyor anlatıcı kitabın sonlarına gerçek. Bir ikaz fişeği, olanca parlaklığı ve dikkat cazip hâliyle yanıp duruyor her sayfada. Ancak bu sizi yanıltmasın. ‘Burada Görünüm Harika’, bir dikkat butonu değil. “Ölümlü olduğunuzu unutmak için” seyahatlere çıkmanızı teşvik de eden, sizi, deniz tabanına külleri yayılmış ölülerin altın dişleri karşılasa da açılmayı salık veren bir kitap. Hangisinin ağır bastığını söylemek güç; Nepal’e yapılan seyahatin düş mü gerçek mi olduğunu saptamak da. Kitapta değerli olan görüntü. Burada görüntü, içinde haset ile iyimserliğin, aralık ile gereksiz samimiliğin, alttaki ile üsttekinin, kentli ile kasabalının farklarını içine alan, görülen, duyulan fakat bir türlü lisana vurulmayan görüntü. İnsanın şuurlu ya da bilinçsiz aksiyonlarının kıymetlendirilmesi üzere duran bu görüntüyü değersizleştirme ya da yüceltme yok; görünenin arkasındaki gösterme var, bol ölçüde alayla da harmanlanmış. Uzaklara gidince uygun olacağınız hissini taşıyorsanız, içinde türlü sanatkarların, yerlerin, âdetlerin, müziğin sesinin yankılandığı, Nepal’e yapılan bu seyahat sizi tahminen bir gerçekle burun buruna getirebilir: “Ülkeler kentler yerler değişse de düş kırıklıklarını gideremeyeceksin. Sana neyin düzgün geldiğini bilemeyeceksin. Anlamak için yorulman gerek biraz daha. Bu efor bütün ömrünü alsa da.”
MANZARA BİZE NEYİ ANLATIR?
‘Burada Görüntü Harika’, hayal mi gerçek mi olduğunu kestiremediğimiz -gerek de duymadığımız- bir Nepal seyahatini anlatıyor. Sevinç Cehiz, orta başlıklar kullanarak bir nevi Nepal’in haritasını da çiziyor. Gezgin turistlere hitap eden birden fazla şeyin sıralandığı bu başlıklarda anlatıcı bazen optimist bazen karamsar bakış açısıyla bir görünüm çiziyor ve bunu yaparken bir perspektif oluşturuyor. Bu perspektifle ortaya çıkan görünümde okurun bakış açısını etkileyecek, algısını değiştirecek dünyaya dair birden fazla şeyi görmek mümkün; sınıf farkı ve bu farkın “üstte” olan tarafından ısrarla hudutlarının çizilmesi, ancak “zengin boşluğunun” anlatıcı-yazar tarafından vakit zaman alaya vurulması, insanın “renkli bir malzeme” olarak seyahat tablosunda çizilmesine dair tenkit, ne yaparsan yap içinden çıkamayacağın kentli boşluğu birinci aklıma gelenlerden.
Burada Görüntü Mükemmel, Sevinç Cehiz, İrtibat Yayıncılık, 131S. 2022 Yolculuk temasıyla birleşen bu görünüm, aslında bir manada hem birey hem de dünya keşfi de diyebiliriz. Karakterler, kendilerini daha güzel hissetmek için yola çıkarlar, anlatıcı onlara kendilerini değiştirebilmeleri için baht verir lakin hiçbir şeyin hayallerdeki üzere yeterli olmadığına dair de ikaz hâlindedir. Gezgin turistleri bir masala yolcu eden ve masalın aldatmaca olduğunu unutturmayan anlatıcının bu kaygıya düşüren tutumu, karakterleri -ve okuru- çelişkili bir ruh hâline sürükler. Muharrir, modüllere ayrılan bu çağdaş insanı; günümüz beşerinin birçoğunu, kitabın kendisini bir köprü yaparak anlatır. Bilinmeyene kurulan, kuşkulara açılan bu köprü, tecrübelerle birlikte toplum dinamiklerinin, insanın nasıl farklı görülebileceğini söyler. Mesela kitapta Nepal’e gitmek uygun güzeldir fakat davulun sesinin uzaktan güzel geldiğini de unutmamak gerekir.
İletişim kurmakta zorlanırsanız, “Beden lisanı ne güne duruyor, geliştirin kendinizi. Kendiniz bile dehşete düşersiniz kaçıkcasına soytarımsı hareketlerinizden, olur olmaz ‘namaste’lerinizden. Kafesindeki şempanze üzere zıplayıp durun. Kol boyunuz uzun, birkaç muz yakalabilirsiniz. Maddi manevi harap bitap düştüğünüzü unutursunuz böylelikle,” der anlatıcı. Kitabın geneline de yayılan bu istihza, anlatıcının uyarıcı düzeneğinin hoş bir aracı olur.
KORUK ÜZÜMDEN BAL TADI ALMAK DA MARİFETTİR
Kitabın temel noktalarından biri, aidiyet duygusu, daha doğrusu bir yere/şeye ilişkin olma isteği. Karakterler bu türlü isterler, zira yeterli olacaklarını düşünürler. Bu sebeple kendilerine berbat gelen yaşadıkları yerden uzakta, “masal üzere hayal gibi” olan yerlere çevirirler taraflarını. “Gizemli” Doğu’dur burası. “Batı’nın gerçeklerle yetiştirilip gerçekleşebilecek hayalleri kurmaya meyilli ve bilgiyle dolup taşan” bu karakterleri boşluktalardır, “uzaklara gidersem âlâ olacağım” fikrine sahiplerdir, ancak gidilen yere ne kadar yakınlaşılırsa yakınlaşılsın uzaklık perçinlenir deniliyor kitapta. Bunun sebebi gidilen yere “vitrin seyreder üzere bakıyor” olmak, görüntünün arkasını görememek ya da bile isteye görmek istememek olabilir. Çünkü Nepal’e giden karakterlerin harcadıkları paralarla, “bunca yoksulluğun içinde daima güleç kalan” Nepalliler mesken alabilir! Bir coğrafya tenkidinin eleştirisi olarak da okuyabileceğimiz bu yerlerde anlatıcı, optimist halini elden bırakmıyor, doğal alaysız değil.
Diyor ki, yeniden de Nepal’i gezdirenlerin “tekmeleyerek tepinerek” verdikleri “Himalayaları gezmelisiniz!” isteğini es geçmemek gerek. Tılsımlı dağ yollarında gezmelisiniz, hayal kurmalısınız, tabiata boyun eğmelisiniz, “doymazcasına deklanşöre basmalı”, “yerli bir bayanın sırtındaki ağır küfeye aldırmadan ona tekraren ‘namaste’ yaptırıp en gerçek fotoğrafı çekmeye” çalışmalısınız. Zira görüntü, buradan bakınca harika!
Bu noktada şu soruyu sorduruyor anlatıcı bize: İsteklerin peşinden gitmek yıkıcı mı yapan mı? Sanırım yanıtı, kitabın göstermek istediği “manzara”sında ki müellifin eleştirisi de burada muhakkak oluyor. Çünkü bu görünüm Nepal’in kırsalında; “eşit oranda her şeyden yoksun kalan” insanların hayatında şekilleniyor. Bu beşerler, “bilişim bölümünün geleceği parlak mühendislerinden Can”ın; hayat gücünü yitirip işten ayrılan gazetecinin gördüğü yalnızca bir “renk” değil. İnsanın kendini keşfi, tabiat üzerinde kurduğu hükümdarlıkla ölçülmemeli diyor müellif: “Halk topluluklarının hayat biçimini küçümsemek sizi değerli biri yapmayacaktır. Kendinize dönün ve maske üzere takındığınız hâkim imgenizin gelişiminize yararı var mı yok mu irdeleyin. Bir kaçış ya da tutunuş yolu bulabilmek akıl gerektirir.”
Ve ekliyor: “Fırtına da şiddetli yağmur da var olmak zorunda unutmayın. Hazza kesinkes ulaşmışken az sonra yüzünüz beyaza kesebilir. Her şeyin en yeterlisi başınıza gelmiyor her vakit, hatırlayın bu gerçeği.”
GÖRÜNENE DEĞİL GÖRÜNENİN GERİSİNE BAKMANIZ GEREKİYOR
‘Burada Görünüm Harika’nın her alt başlığının altında bu uyarıyı bulmak mümkün: Görünenin gerisine bak. Aksi hâlde insanı da dünyayı da kavramak pek mümkün değil. “Sizin ömür stilinizin tam zıddı yaşayan birileri var. Tam manasıyla ihtilal yaratabilir zihinsel manada. Tek bir olguyu tam tamına anlayabilmek değişimi başlatır.”
“Modern çağın nevrotikleri” olarak bunu görmek gerek. Sevinç Cehiz, çağ yangınının tam ortasından sesleniyor okuruna. “Bir ömür planı kurmamış, fotoğraf çektirmek için para verilen” Sadular; gerçekle iç içe yaşayan ancak gerçekleri göremeyen Keloğlan; sıkılınca ne yaparsınız diye sorulduğunda, “Başka bir şey yaparım,” diyen Muazzez İlmiye Çığ da ve Nepal’e dair türlü detaylar da bu seyahatin içinde. Gerçekte ya da düşte, fark etmez, yapılan seyahatin geride bıraktıklarını görmemizi, insanı keşfetmemizi istiyor, sorduruyor: Hangi görünüm mükemmel sizce?