Alışveriş yapmak hayatın vazgeçilmezlerinden biri. Denetimli ve dikkatli olduğunuz sürece bir sorun yok. Lakin gereksiniminiz olmadığı halde bir şeyleri satın alırken evvel memnun sonra da pişman oluyorsanız bu sıkıntıya bir tahlil bulmanız gerekir. Satın alma kararının bilinçaltında verildiğine dikkat çeken Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz, ‘Bunu beynimizin oyununa gelmek halinde tanımlayabiliriz” dedi, beyin-alışveriş ilgisiyle şuurlu alışverişin püf noktalarını şöyle
anlattı…
Prof. Dr. Derya Uludüz
Niye daima bir şeyleri satın almak isteriz?
Alışveriş sırasında beynin derin yapılarında bulunan ödül merkezi aktive olur. Satın almak istediğimiz eserlerin fotoğraflarını bile gördüğümüzde beynimizde ödül ve zevk merkezinde bulunan dopamin reseptörleri harekete geçer. Dopamin, beynin ödül ve zevk merkezlerini denetim etmeye yardımcı olan bir nörotransmiterdir yani hudut hücreleri ortasında bağlantısı sağlayan kimyasallardır. Bunlar yalnızca mükafatı algılamamızı değil ona yanlışsız ilerlemek için harekete geçmemizi de sağlar. İndirim tabelaları o yüzden yüzümüzü daha fazla gülümsetir ve alışverişe devam etmemizi tetikler. Dopamin heyecanla alakalıdır. Eşiniz için almayı istediğiniz armağanın izini sürerken dopamin sizi motive ederek avınızın heyecanını yaşamanıza yardımcı olur. Otonom hudut sistemimiz refleks olarak kimi organların denetimini ele geçirir ve bu yüzden bazen satın alma süreci ‘elden kaçıyor’ korkusu nedeniyle de oluşabilir. “O gömleği sen almazsan diğeri alacak” fikrindeki kayıptan kaçınma dürtüsü bir kayıp tehdidi oluşturduğu için eseri satın almaya zorlar.
Kendimizi nasıl frenleriz?
Gereksiz yere alışverişten kaçınmak için konuttan çıkmadan evvel liste yapın ve o listenin dışına çıkmayın. Yanınıza kredi kartı yerine nakit ve yaptığınız listedekileri karşılayacak kadar para alın. Sık sık gittiğiniz mağazalara uğramak yerine arkadaşlarınızla buluşup, sosyalleşin. Farklı bankalardan gelen kartlardan “gelecekte lazım olabilir” niyetine kapılmadan kurtulun. Sizi günlük hayatın geriliminden arındıracak hobiler edinin. Alacağınız eserlerin gerçek bir muhtaçlık mı yoksa hazza ulaşmak için yapılan bir davranış mı olduğunu ayırt etmek için kendinize bekleme mühleti verin. Böylelikle daha sağlıklı bir karar alırsınız.
Süreç nasıl işler?
Alışveriş yaparken beyin cinsiyete ve yaşa nazaran farklı davranış kalıpları gösterir. Bir erkek için alışveriş birçok vakit gereksinim durumunda kelam mevzusudur lakin bir bayan için alışveriş gereksinimden çok istektir. Bayanlar bu yüzden reklamlara karşı daha hassastır. Alışverişte yaş kriteri de fark eder; yetişkinlikte alışveriş esnasında daha seçici davranır ve daha fazla gereksinime odaklanırız fakat ergenlik devrinde daha fikirsizce alışverişler yapılabilir. Satın alma kararı bilinçaltında verilir. Daha sonra bu karar bir his aracılığıyla şuurlu zihne iletilir. Şuurlu zihin bu bilinçaltı satın alma kararına akılcı sebepler arar ve alışveriş döngüsünü tamamlar. Tahminen de onuncu parfümü almak için evvel bilinçaltımız bizi yönlendirir, parfümün kokusu, derimize ahengi derken bilinçaltımızı çoktan ikna etmişizdir bile. Kıymetli olan parfümü satın alma süreci tamamlandıktan sonra artık de sıra şuurlu zihnimizi akılcı sebeplerle ikna etmeye gelmiştir. Burada çabucak şuurlu zihnimize “şimdi almasam 3 ay sonra fiyatı daha da artacak. Akla yatkın bir hareket yaptım” bildirisini göndeririz. Yapılan bir çalışmaya nazaran satın alma kararlarımızın yüzde 95’i bilinçsizce yapılıyor.
Sonu pişmanlık olabilir
Yaşımız kaç olursa olsun vitrinde gözümüze kestirdiğimiz ayakkabıyı aldığımızda içimizdeki çocuğa güya kocaman kıpkırmızı bir elma şeker ikram etmiş kadar memnun oluruz. Meskenden çıkarken ne kadar kendimize “ihtiyacım olmayan hiçbir şeyi almayacağım” desek de kendimizi bir anda o kaşmir kabana sarılmış halde bulabiliriz. Fakat pek çok şey üzere bunun da sonu birden fazla vakit hayal kırıklığı ve hüsranla sonuçlanabilir. O kabanı gördüğümüzde içimizde beliren “hayat kısa, düşünme al” dürtüsü sonrasında birden yerini “ne gereği vardı, gereksinimim yokken neden bu türlü bir masrafa girdim” gerçeğine bırakabilir.
BİZİ CEZBEDEN FAKTÖRLER
Renkler: Renklerin davranışlarımız ve hislerimiz üzerinde büyük rol oynadığı yapılan araştırmalarla ortaya koyulmuştur. Örneğin; kırmızı uyarıcı ve güç verici bir renktir, yeşil yaratıcılığı artırır, sarı uyarıcıdır. Çok fazla alışveriş yaptığınız tasasını doğurarak sizi frenler.
Kokular: Kokular beynimizin farklı bölgelerini harekete geçirerek farklı hisler uyandırabilir. Bilim insanları mağazalarda kullanılan kokuların satın alma kararlarımıza tesir ettiğini kanıtlamıştır. Mesela yılbaşı alışverişi yaptığımız mağazalar daha nostaljik, odunsu ve sıcak kokuları tercih ederler.
Müzik: Müzik birçok vakit muhakkak hislerimizi manipüle edebilir. Örneğin bir mağazadan yükselen müzik sesi sizi farkında olmadan içeri çağırır ve kendinizi bir anda alışveriş yaparken bulabilirsiniz.
Dokunmak: Görmek, koklamak, duymak ve dokunmak karar sisteminizi harekete geçirir. Bu yüzden mağazalarda reyon nizamları dokunmanıza uygun formda düzenlenir.