Göbeklitepe Hafriyat Heyeti Lideri ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Necmi Karul, Göbeklitepe’deki kazıların son durumu hakkında açıklamalarda bulundu.
Arkeolojik hafriyatlarda elde edilen bilgilerin çalışmalar yapıldıkça, bilgi tahliline gidildikçe değiştiğini kaydeden Karul, Göbeklitepe’ye ait genel kabul gören birtakım mevzuların geçerliliğini koruduğunu, kimilerinin çok doğruyu yansıtmadığını gördüklerini ve öteki olasılıkları da düşünmeye başladıklarını belirtti.
KAMUSAL YAPILAR OLABİLİR
Karul, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Bunlardan öne çıkan hususlardan bir tanesi her ne kadar Göbeklitepe’de yalnızca bazılarına nazaran tapınak olarak isimlendirilen kamusal yapıların olduğu önerilse de konut usulünde, barınak üslubunda yerlerin olduğu biliniyordu. Bunların daha fazlasına ulaşıldı. Münasebetiyle artık ‘Buranın bir toplanma merkezi mi, yoksa insanların birebir vakitte yaşadıkları bir yerleşme mi’ sorusu daha fazla tartışılır hale geldi. Göbeklitepe ile birlikte gibisi çağdaş yerlerden biri olan Karahan Zirve yahut da bölgedeki öteki taş zirveler kapsamındaki hafriyatlarda da yeniden konutlarla karşılaşmış olmamız bu yerlerin içlerinde kamusal yapıları barındıran yerleşmeler olma mümkünlüğü daha da arttırdı.“
UNESCO DÜNYA MİRAS LİSTESİ ZİYARETÇİ BASKISI OLUŞTURDU
Göbeklitepe’de son yıllarda daha çok müdafaa çalışmalarına yöneldiklerini anlatan Karul, UNESCO Dünya Miras Listesi’ne dahil olduktan sonra Göbeklitepe’de önemli bir ziyaretçi baskısı oluşmaya başladığını, yapıların ve üzerindeki figürlerin ziyan görmemesi için Alman Arkeoloji Enstitüsü ile çalışma yürüttüklerini lisana getirdi.
Göbeklitepe’de bilhassa ikinci evreye tarihlenen dörtgen planlı yapıların olduğu yerde çalışmalarını sürdürdüklerini söyleyen Karul, “Bu yılki çalışmalarda bu yerlerin içerisinde çok sayıda günlük kullanıma işaret eden öğütme taşları, el taşları üzere buluntularla karşılaştık. Tahlilleri bize bu faaliyetlerin neler olduğu hakkında fikir verecek. Bunları da bu önümüzdeki kış periyodunda yapmayı planlıyoruz.” diye konuştu.
Göbeklitepe ve Taş Zirveler Projesi’nde (Şanlıurfa Neolitik Çağ Araştırmaları Projesi) yürütülen kazıların birbirine çağdaş olduğuna ve yaklaşık 1500 yıllık bir periyodu kapsadığına dikkati çeken Karul, buralardan gelen her datanın o periyot kültürünü yansıttığını vurguladı.
Necmi Karul, şöyle devam etti:
“Elde edilen bilgilerden biz bu bölgede birinci tarım denemelerinin yapıldığını söyleyebiliyoruz. Tarım denemelerine işaret eden aletlerin varlığı bize bu bölgede birinci yerleşiklik başladığında şimdi tarımın olmadığını ancak yabani tahılların toplandığını, vakit içerisinde bu toplama sürecinin bitkilerin tarıma alınmasına yanlışsız evrildiğini gösteriyor.”
“ÇAĞDAŞI ÖBÜR BÖLGELERDEN FARKLI”
Karul, geçen sene tanıtımı yapılan Taş Doruklar Projesi’nin Kültür ve Turizm Bakanlığının himayesinde yürütüldüğünü, bu yıl 9 farklı noktada hafriyat çalışmaları gerçekleştirdiklerini söyledi.
Bu çalışmaların, neolitik çağın başlangıç etabına yönelik, çok uluslu takımlarca eş vakitli yapıldığını anlatan Karul, şöyle konuştu:
“Geçtiğimiz yıl Çakmak Zirve’de Göbeklitepe ve Karahan Zirve’den olasılıkla daha eski katmanlar, Sayburç’ta neolotik devrin başlangıç basamağına tarihlenen kompleks toplumlarının olduğuna işaret eden mimari kalıntılar, Sefer Zirve’de bu devrin sonlarına tarihlenen dörtgen planlı, tekrar bir kompleks oluşturacak yapı kalıntılarına rastladık. Söğüt tarlasından neolotik devrin öncesine tarihlenen buluntular ortaya çıkarıldı.
Biz o 1500 yıllık kelamını ettiğimiz süreci farklı yerlerden gelen bilgilerle tanımlamaya çalışıyoruz. Lakin şu bir gerçek hem Göbeklitepe hem öbür yerleşim yerleri, yaklaşık 11 bin – 11 bin 500 yıl evvel geniş bir coğrafyada etkileşim halindeki bir toplumsal tertibin modülü olan yerleşmeler. Bunların içerisinde bilhassa anıtsal yapı kalıntılarıyla gelişkin sembolizmasıyla epeyce gelişkin teknolojileriyle bu bölgenin komşularıyla çağdaşı öteki bölgelerin içerisinde biraz daha farklılaştığını söyleyebiliriz.“
“YENİ BİR TOPLUMUN İNŞASIYLA YÜZ YÜZEYİZ”
Karul, bu periyodun yerleşikliğin başlangıç etabı olduğuna ve insanların birinci sefer daha büyük kalabalıklar halinde bir ortada yaşamaya başladığına dikkati çekerek, bunun da yeni bir toplum nizamını, yeni münasebetleri ve iş kısmını de beraberinde getirdiğini vurguladı.
Gelişmiş bir iş gücü tertibi bulunduğuna işaret eden Karul, kamusal yapıların bunun en güzel göstergeleri ortasında yer aldığını, bu yapılardaki figürlerin, oluşturdukları sahnelerin komünal, uzak bir geçmişe dayanan hafızanın eserleri olduğunu söz etti.
Karul, “Tüm bunları bir ortaya getirdiğimizde öncesinde hiç karşılaşmadığımız yeni bir toplumun inşasıyla yüz yüzeyiz. Bunu anlamanın da çok kısa sürmeyeceği aşikar, birçok yerden gelen bilginin bir ortaya getirilmesiyle mümkün. Taş Zirveler Projesi de bunun için epeyce uygun bir fırsat.” dedi.
Dünya Neolotik Kongresi’nin önümüzdeki yıl Şanlıurfa’da düzenleneceğini bildiren Karul, “Bu kongreyle buradaki arkeolojik bilgi hem meslektaşlarla paylaşılma fırsatı bulacak hem de neolotik çağ uzmanlarından dünyada farklı neolotikler olduğunu öğrenmemize vesile olacak.” sözlerinin kullandı.