İKTİSAT SERVİSİ – İSTANBUL
Türkiye iktisadı, 11 ili vuran zelzele felaketinin yaşandığı bu yılın birinci çeyreğinde yüzde 4 büyüdü. Üretim tekniğiyle Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH), Ocak-Mart 2023 periyodunda, cari fiyatlarla bir evvelki yılın birebir çeyreğine nazaran %84,4 artarak 4 trilyon 631 milyar 792 milyon TL’ye yükseldi. GSYH’nin birinci çeyrek bedeli cari fiyatlarla doları bazında ise yüzde 35,6 artışla 245 milyar 464 milyon dolar olarak gerçekleşti.
10 KALEMDEN 8’İ YÜKSELDİ
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)’in açıkladığı birinci çeyrek bilgilerine nazaran; GSYH’yi oluşturan faaliyetler incelendiğinde; en süratli büyüyen birinci kalem yüzde 12,4 ile hizmetler, yüzde 12 ile mesleksel, idari ve dayanak hizmet faaliyetleri ve 11,2 ile finans ve sigorta faaliyetleri olarak sıralandı. Birebir periyotta bilgi ve bağlantı faaliyetleri yüzde 8,1, öteki hizmet faaliyetleri yüzde 7,8, inşaat yüzde 5,1, kamu idaresi, eğitim, insan sıhhati ve toplumsal hizmet faaliyetleri yüzde 3,6 ve gayrimenkul faaliyetleri ise yüzde 1,4 arttı. İnşaat kesiminin yüzde 5,1’lik büyüme ile son 5 yılın en uygun performansıyla öne çıkması dikkat çekti.
DEPREM EN ÇOK
TARIMI ETKİLEDİ
İlk çeyrek azalma gösteren iki dal ise tarım ve sanayi oldu. 6 Şubat’ta Kahramanmaraş merkezli iki büyük sarsıntıdan etkilenen 11 vilayetini hem tarım hem de sanayi yüklü iktisada sahip olmaları, bu iki dalın küçülmesine neden oldu. Sanayi yüzde 0,7’lik kısmi düşüşle birinci çeyreği tamamlarken, tarım kesimi ise bu çeyrekte yüzde 3,8 küçüldü. Şubat ayında yaşanan sarsıntı felaketinin Türkiye iktisadına maliyeti 104 milyar dolar olarak hesaplanmıştı. Sanayi üretim endeksi sarsıntı sonrası bölgede gerçekleşen yıkımın ve öteki vilayetlere yaşanan göçün akabinde Şubat ve Mart aylarında sırasıyla yıllık %8,2 ve %0,1 daralmıştı.
İlk çeyrek büyümesine özel tüketim harcamalarının kıymetli katkı verdi. Ana kümelerin büyümeye sunduğu katkıya bakıldığında hanehalkı tüketiminin büyümeye 10,9 puan katkı sunduğu görüldü. Kamu harcamalarının tesiri ise seçim ortamına karşın 0,7 puanla sonlu kaldı. Yatırımların büyümeye katkısı 1,2 puan olarak gerçekleşti. Buna rağmen net ihracat büyümeyi 2,8 puan, stoklar ise 6 puan aşağı çekti.
İşgücü ödemelerinin fiyatlarla Gayrisafi Katma Paha içerisindeki hissesi geçen yılın birinci çeyreğinde %31,1 iken, bu oran 2023’un birebir periyodunda 7 puanlık artışla %38’e yükseldi. Bu artışta; işgücü ödemelerinin GSYH’ye oranla daha süratli artmasının yanı sıra, Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) ile ilgili düzenleme, kıdem tazminatı ödemeleri tesirli oldu. 2020’de yüzde 33,1 olan işgücü ödemelerinin Gayrisafi Katma Bedel içerisindeki hissesi, 2021’de yüzde 30,2’ye, 2022’de ise yüzde 26,5’e gerilemişti.
Birinci çeyrekteki yüzde 4’lük büyüme sayılarını pahalandıran Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati; Türkiye’nin, verisi açıklanan Avrupa Birliği (AB) ve OECD ülkeleri ortasında yılın birinci çeyreğinde yıllık bazda en yüksek büyüyen ikinci ülke olmayı başardığını söyledi. Sıkı global finansal şartların devam ettiği ve global ticaretin zayıf seyrettiği bir periyottan geçildiğine işaret eden Nebati, kuvvetli dış konjonktürün yanı sıra Türkiye’nin, yaşadığı büyük sarsıntıya karşın yatırım, üretim ve istihdamdan taviz vermeden büyüdüğünü tabir etti.
Mali disiplinle elde ettikleri mali alan sayesinde, sarsıntının iktisatta açtığı yaraları telafi edildiğini tabir eden Bakan Nebati, “Potansiyel üretimin artması ve sürdürülebilir büyümenin devamı için ehemmiyet arz eden makine ve teçhizat yatırımları, geçen yılın birebir çeyreğine nazaran %8 büyümüş ve kesintisiz artışını 14’üncü çeyreğe taşımıştır. Bilinmelidir ki birinci çeyrekte yalnızca yüksek büyüme gerçekleşmemiş, tıpkı vakitte büyümenin kapsayıcılığı da korunmuştur. Seçim belirsizliğinin ortadan kalktığı önümüzdeki devirde, vatandaşlarımızın refah düzeyini daha ilerilere taşımaya kararlılıkla devam edeceğiz” değerlendirmesinde bulundu.
İTO Başkanı Şekib Avdagiç, Türkiye iktisadının, 2023’ün birinci çeyreğinde geçen yılın tıpkı periyoduna nazaran yüzde 4 büyüyerek dünyada olumlu ayrıştığını belirtti. Avdagiç, şunları kaydetti: “Tüketimin yanı sıra kamu harcamaları da büyümeye takviye vermiştir. GSYH’den iş gücünün aldığı hissenin dikkat cazibeli biçimde artmış olması kapsayıcılık ve büyümenin kalitesinin güzelleşmesi açısından olumlu bir gelişmedir. Öbür yandan, büyümeye ihracatın olumlu katkı vermesi için gerekli önlemlerin alınması değer taşımaktadır.”
MÜSİAD Genel Lider Mahmut Asmalı, tarihin en büyük sarsıntı felaketlerinden birinin yaşandığı bu devirde bu türlü bir büyüme sayısının yakalandığını belirtti. Asmalı, “Bu gelişme Türkiye iktisadı, yaşadığı her türlü şoka sadece kendi öz varlıklarıyla karşılık verebilecek güç ve dirence sahip olduğunu bir kere daha ispatlamıştır. Türkiye, ‘güvenli liman’ olma niteliğini sürdürecek ve Türkiye Yüzyılı’nda da dünya ortalamasının üzerinde bir büyüme performansı yakalayacak” dedi.
DEİK Başkanı Nail Olpak, 2010’dan beri kesintisiz büyüme performansı gösteren Türkiye iktisadının ocak-mart periyodunda zorluklara karşın büyümesini sürdürdüğünü bildirdi. Büyümedeki istikrarın Türkiye ve iş dünyası ismine inanç verici olduğunu belirten Olpak, “Almanya’nın dahi son iki çeyrekte üst üste daralarak resesyona girdiği ve öteki Avrupa ülkelerinin sıfıra yakın büyüme oranlarına sahip olduğu global bir ortamda, Türkiye’nin yüzde 4 ile büyüme istikrarını sürdürebilmek kıymetlidir ve kırılganlıklara karşı gücümüzü gösteriyor” değerlendirmesini yaptı.
Yüzde 4’lük büyüme oranını yürütülen gerçek siyasetlerin tezahürü olarak gördüklerini belirten ASKON Genel Başkanı Orhan Aydın, Türkiye Yüzyılı’na moralli girdiklerini bildirdi. Yeni periyotta ihracata dayalı bir büyüme beklediklerini anlatan Aydın, “Buna, inşaat dalında yaşanan canlılık da eklenecek. Türkiye’nin sürdürülebilir büyümesini devam ettirebilmesi açısından her vakit yatırım ve üretim dedik. Bu iki ögeden katiyetle taviz verilmemeli. Türkiye üzerindeki algıları ve manipülasyonları bozacak siyasetlere şiddetle gereksinimimiz var” dedi.